«اوقات فراغت و تفریحات»
نقش «اوقات فراغت» در زندگی و نظام «کارو»
«کارو» الگویی است برای تنظیم و انتخاب سبک زندگی و مدیریت زمان. همانطوریکه قبلاً گفته شد، ما زمان در اختیار خود در طول زندگی خود را به 4 دسته می‌توانیم تقسیم نماییم. ک: کسب درآمد، ا: امورات فردی و خانوادگی، ر:رشد و موفقیت و و:اوقات فراغت و تفریحات . کارو از حرف اول این 4 بخش تشکیل شده .چهارمین بخش “کارو”، «اوقات فراغت و تفریحات» است.
پس از انجام کارهای ضروری، وقت باقیمانده را باید به کارهای توسعه‌ای («ر» یا «و») اختصاص داد؛ اما کدام‌یک از کارهای «ر» و یا «و» اولویت دارد؟ این امر بستگی به شرایط و دیدگاه افراد به زندگی دارد. معمولاً آدم‌هایی به «ر» بیشتر اهمیت می‌دهند که آدم‌های موفقیت‌طلبی هستند. آنها عاشق موفقیت هستند. چه موفقیت‌های مادی و چه موفقیت‌های معنوی. در مقابل، آدم‌هایی به دنبال «و» هستند که بیشتر دنبال خوشبختی هستند تا موفقیت. آنها صرفاً می‌خواهند از زندگی حال خود لذت ببرند. آنها معمولاً تیپ‌های خوش‌گذران دارند.
همانطوری که در نمودار بالا مشاهده می شود، بخشهای «ضروری» زندگی شامل «کسب درآمد و مدیریت مالی زندگی» و «امورات فردی و خانوادگی» را باید بنسبه انجام دهید، سپس وقت اضافه خود را به «رشد و موفقیت» یا «امورات فردی و خانوادگی» یا هر دو تخصیص دهید. در نمودار مشاهده می شود که برخی از بخشهای نمودار در هم است. این درهم تنیدگی این امر را متبادر می سازد که برخی از بخشهای «کارو» را می توان در هم ادغام کرد.
مقایسه کارهای «رشد و موفقیت» و «اوقات فراغت»
کارهای «رشد و موفقیت» و «اوقات فراغت» هر دو از کارهای توسعه‌ای محسوب می‌شوند. آنها باهم مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند.
گاهی اوقات تشخیص اینکه فلان کار، جزو کارهای «رشد و موفقیت» محسوب می‌شودیا «اوقات فراغت و تفریحات» مشکل است. به‌عنوان مثال، شخصی را در نظر بگیرید که برای پرکردن «اوقات فراغت» خویش به مسافرت می‌رود. در حین مسافرت، آثار تاریخی را مورد بازدید قرار میدهد چراکه به آثار تاریخی علاقه‌مند است؛ اما وی این آثار را به‌عنوان سرگرمی و سطحی بازدید می‌نماید. بنابراین سفر وی و بازدید آثار تاریخی جنبه «و» دارد؛ اما اگر از قبل مطالعات عمیقی انجام داده باشد و به قصد دیدار آثار تاریخی خاصی مثلاً گنبد سلطانیه به استان زنجان سفر نماید و به‌صورت تخصصی با دیدپژوهشگرایانه و کاوشگرایانه این اثر را بازدید نماید، سفر وی جنبه «رشد و موفقیت» دارد نه «اوقات فراغت و تفریحات» .
تفاوت اصلی کارهای «اوقات فراغت و تفریحات» با کارهای «رشد و موفقیت» در این است که هدف اصلی کارهای «اوقات فراغت و تفریحات» ایجاد حال خوش و یا بهبود حال بد به حال خوب است. فرآیند، مهم است. نتیجه، زیاد اهمیت ندارد ولی در کارهای «رشد و موفقیت» نتیجه که یک کار باارزش است نیز مهم است. در واقع در کارهای «رشد و موفقیت» هم فرآیند مهم است و هم نتیجه.
اوقات فراغت جهت رفع خستگی، تجدید انرژی، تفریح، تنوع، شادابی، هیجان، آرامش و …صورت می‌گیرد. اوقات فراغت به زمانهایی اطلاق میشود که افراد کار ضروری برای انجام ندارند و معمولاً در این مواقع تمایل به انجام فعالیتهای فرحبخش و نشاط‌آور بیشتر میشود. در این اوقات، فرد آن را طبق تمایل شخصی خود و برای خود تنظیم می‌کند و برنامه آن در مورد هرکس متفاوت است و به سلیقه، نیازهای روحی، سن و توان مالی فرد بستگی دارد.پرکردن این اوقات به دو صورت فعال و منفعل صورت می‌گیرد. اوقات فراغت فعال نظیر مسافرت و کوهنوردی است. اوقات فراغت منفعل نظیر رفتن به سینما، رستوران و شنیدن موسیقی است.
البته حداقل اوقات فراغت، خصوصاً در جهت رفع خستگی برای همگان لازم است و یک نیاز است. این حداقل اوقات فراغت، جزو کارهای ضروری قرار می‌گیرد و جزو کارهای توسعه‌ای محسوب نمی‌شود؛ اما فراتر از این حداقل، اوقات فراغت جزو کارهای توسعه‌ای محسوب میشود.
شما در اوقات فراغت صرفاً به دنبال رفع احساسات ناخوشایند و یا ایجاد احساس خوب یا بهتر هستید. بنابراین بسیاری از کارهایی که احساس خوب در شما ایجاد می‌نماید، مربوط به گذراندن «اوقات فراغت و تفریحات» است. در حین گذراندن «اوقات فراغت و تفریحات» شما فعالیتهایی انجام می‌دهید که احساس خوب یا بهتری در شما ایجاد نماید. نوع احساس خوب در بین افراد مختلف با شخصیت‌ها و وضعیت‌ها و بافت‌های مختلف، متفاوت است. به‌عنوان مثال، برای برخی آرامش، برای برخی هیجان، برای برخی استراحت و برای برخی تنوع و … احساس‌های خوب یا بهتری است. بنابراین نوعی از اوقات فراغت را انتخاب می‌کنند که این احساسات ایجاد شود.
معمولاً آدم‌های خوش‌گذران به دنبال چنین کارهایی هستند. آنها لذت حال را به لذت‌های آینده ترجیح می‌دهند. اشخاصی هم که هیچ هدف مشخصی برای موفقیت آینده خود ندارند یا امکان موفق‌شدن خود را نمی‌بینند، اوقات اضافه خود را صرف کارهای «و» می‌نمایند. بعضی‌ها هم هستند که آن‌قدر کارهای ضروری ناخوشایند و استرس‌زا دارند و انجام می‌دهند که برای جبران آنها و کسب آرامش، دست به کارهای مربوط به «و» می‌زنند. به‌عنوان مثال، نوعی از «و» را انتخاب می‌کنند که برایشان آرامش ایجاد نماید.
البته برخی از اشخاص هستند که زمان زیادی را صرف «و» نمی‌کنند. آنها هم به چهار دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول کسانی هستند که آن‌قدر کارهای «ضروری» دارند که فرصتی برای «اوقات فراغت و تفریحات» ندارند. دسته دوم کسانی هستند که «اوقات فراغت و تفریحات» را در شغل خود جستجو می‌کنند. در واقع بزرگترین تفریح برای آنها کار محسوب میشود. دسته سوم کسانی هستند که «اوقات فراغت و تفریحات» را در خانواده و امور خانوادگی جستجو می‌کنند. دسته چهارمی هم هستند که بیشتر به «رشد و موفقیت» اهمیت می‌دهند تا به «اوقات فراغت و تفریحات» .
تعریف «اوقات فراغت و تفریحات»
اوقات فراغت برای افراد مختلف معانی گوناگونی دارد. ولی آنچه مسلم است اوقات فراغت فقط زمان آزاد شده از بارکار نیست. در واقع اوقات فراغت به زمانهایی اطلاق میشود که افرادکارضروری برای انجام ندارند و معمولاً در این مواقع تمایل به انجام فعالیتهای فرحبخش و نشاط آور بیشتر میشود. در این اوقات فرد آن را طبق تمایل شخصی خود و برای خود تنظیم می‌کند وبرنامه آن در مورد هرکس متفاوت است و به سلیقه، نیازهای روحی، سن و توان مالی فرد بستگی دارد.
واژه leisure از واژه licere مشتق می شود که به معنای “رحمت داده شده” یا در لاتین به معنای اندیشه و فهم آزاد می باشد. این واژه برای اولین بار در قرن نوزدهم ارائه شد.
برای تمیز قائل شدن بین فعالیتهایی که برای اوقات فراغت و کار انجام می شود، باید مشخص ساخت که فعالیتهای اوقات فراغت اولاً باید بصورت داوطلبانه نه اجباری انجام شود، ثانیاً باید بخودی خود دارای انگیزه باشد. فی الواقع انجام خود فعالیت باید لذتبخش باشد تا بخودی خود دارای انگیزه باشد[1].
درفرهنگ عمیددرباره تعریف و فعال اوقات فراغت چنین آمده است: فراغت در فارسی بهمعنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است. فرد در این اوقاتمی‌خواهد که به اشتغالی بپردازد که با کمال میل به آنها علاقه نشان می‌دهدخواه به منظور استراحت خواه برای ایجاد تنوع[2].
جامعه شناسان اوقات فراغت را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار داده اند:
- اوقات فراغت به عنوان زمان بازمانده کار:
- اوقات فراغت به عنوان فعالیت:
- اوقات فراغت از دیدگاه کارکردی:
- اوقات فراغت از دیدگاه آزادی عمل:
در این سایت هر 4 جنبه اوقات فراغت را در نظر می گیریم. در ادامه، ضمن توضیح هر4 دیدگاه «اوقات فراغت و تفریحات» ، نحوه استفاده از «اوقات فراغت و تفریحات» که در این سایت مد نظر است، از هر یک 4 دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد:
- اوقات فراغت به عنوان زمان بازمانده کار: در اینجا فراغت به عنوان اوقات غیر موظف در نظر گرفته شده است. یعنی اوقات اختیاری که پس از اوقات کاری و انجام امور مربوط به امرار معاش باقی می ماند. و شخص می تواند با آزادی نسبی به هرشکلی که دوست می دارد صرف کند. از دیدگاه «کارو»، اوقات فراغت پس از انجام کارهای «ضروری» صورت می گیرد. کارهای «ضروری» دو بخش اولی «کارو» یعنی «کسب درآمد» . «امورات فردی و خانوادگی» می باشند. پس از این که این دو بخش به نسبه انجام شد، شخص می تواند به «اوقات فراغت و تفریحات» روی بیاورد.
- اوقات فراغت به عنوان فعالیت: اوقات فراغت به عنوان رشته فعالیتهایی که اشخاص تصمیم می گیرند در فرصت های آزاد خویش در آنها شرکت جویند در نظر گرفته شده است. فعالیتهایی که در اوقات فراغت انجام می شود شامل فعالیتهایی از قبیل تماشای تلویزیون، هنر، رقص، سرگرمی ها، بازی های برد وباختی و صرف نوشیدنی ها معطوف گشته است. اغلب این گونه فعالیتها را شادی بخش و دلپذیر توصیف می کنند و نام تفریح برآن می نهند . از دیدگاه «کارو» ،اوقات فراغت باید با انجام فعالیتهای تفریحی به گونه ای مطلوب پر شود.
- اوقات فراغت از دیدگاه کارکردی: از این دیدگاه فعالیت های اوقات فراغت عبارت است از انجام اعمالی مفید برای اشخاص و به طور خاص برای جامعه. بنابراین از این نظر اوقات فراغت ابزاری است برای نیل به اهداف مطلوب و پذیرفته شده اجتماعی. از دیدگاه «کارو» گرچه در زمانهای فراغت می توان انواع و اقسام فعالیتها را انجام داد، اما باید فعالیتهایی را انتخاب نمود که با ویژگی های شما سازگار باشد. کمبودهای شما را برطرف سازد. با عرف عمومی جامعه سازگار باشد.
- اوقات فراغت از دیدگاه آزادی عمل: آدمی زمانی اوقات فراغت دارد که از پایبندی هایی که دیگر لایه های زندگی را فرا گرفته است رهایی یابد و بنابراین، اوقات فراغت با آزادگی و امکان اینکه شخص خودش باشد و خویشتن خویش را بروز دهد ارتباط دارد. یکی از نیازهایی که ویلیام گلسر از آن نام برده است، نیاز به آزادی می باشد. براستی «اوقات فراغت و تفریحات» زمانهایی است که انسان آزادی انتخاب دارد و به هر کاری که دوست دارد می تواند دست بزند.
اوقات فراغت از دیدگاه صاحب نظران
افلاطون در مدينة فاضله براي گذراندن اوقات فراغت تأكيد زيادي بر موسيقي و ورزش دارد. اگوست كنت معتقد است اوقات فراغت لحظات امكان توسعه و پيشرفت و رشد و تکامل انسان مي‌باشد. انگلس پيشنهاد مي‌كند كه از ساعت‌هاي كار كاسته شود، تا اينكه به حد كافي، زمان آزاد براي شركت در امور اجتماعي و عمومي باقي بماند. ماركس اوقات فراغت را در حقيقت فضاي رشد و پيشرفت انسان تعريف مي‌كند.
برتراند راسل معتقد است فنون جديد اين امكان را فراهم كرده است كه اوقات فراغت تا حدودي از چارچوب امتيازهاي طبقه‌هاي ممتاز خارج شده در بين تمام افراد سرشكن شود.
جرج دي باتلر در كتاب «مقدمة تفريحات سالم و بازي در جامعه» اشاره كرده است كه تفريحات سالم و بازي در اوقات فراغت نقش بسيار اثرگذاري در زندگي جامعه دارد.
جرالد بی فنردر كتاب «سازمان تفريحات سالم در جامعه» اظهار مي‌دارد كه فراغت يك دوره يا قسمتي از زندگي بشر است و تفريحات سالم در اين بين، بيان علاقه و نگرش فرهنگي اوست.
مکاتب فلسفی و اوقات فراغت
در اینجا به بررسی کوتاهی پیرامون دیدگاه مکاتب فلسفی در مورد اوقات فراغت می پردازیم:
دیدگاه فلسفه ایده الیسم
فلسفه ایده الیستی به تفاوت آشکار جسم و عقل تأکید می ورزد و عقل را در مرتبه ای برتر قرار می دهد. در این فلسفه ارزش ها به مسائلی چون حق، خیر و زیبایی مرتبط می شوند و لذا این دیدگاه نسبت به اوقات فراغت، نگرشی اخلاقی و زیباشناختی و منطقی دارد و هدف از سرگرمی و فعالیت های فوق برنامه را رفاه، راحتی، کاستن از رنج و افزایش ارزش ها به ویژه ارزش زیبایی شناختی می داند. از همین رو هر ایده الیست فراغت را به عنوان راهی برای بیان درون، تعبیر و تفسیر می نماید. به تعبیر «هربرت رید» در جامعه سالم مشکل اوقات فراغت وجود ندارد. وقت فراغت برای استراحت، تفکر و سرگرمی می باشد و می تواند انواع مختلفی از فعالیت های خلاق را دربر گیرد. به بیان ارسطو، فعالیت اوقات فراغت کاری است که فقط به خاطر نفس آن کار انجام می پذیرد و لذا جزیی از زندگی ما می باشد. وی نقاشی را نمونه فعالیت ثمربخش اوقات فراغت می داند.
دیدگاه رئالیسم
این دیدگاه بر حسب طبیعت نیروهای انسانی و توانایی ها به بهره گیری از اوقات فراغت تأکید می کند. شناخت کلی و آگاهی های حاصل شده از فعالیت های اوقات فراغت، اعم ازمهارت ها، معلومات و یا دیدگاه ها، باید با واقعیت وجود انسان هماهنگ و مرتبط باشد. اهداف اوقات فراغت در این دیدگاه، مبتنی بر استفاده از واقعیت عملی زندگی برای رشد متعادل شخصیت و دستیابی به تکامل و پیشرفت آن است. در این دیدگاه، بر فعالیت های جسمی و تربیت بدنی تأکید شده است. آن گونه که «جان لاک» می گوید، صفحه پاک ذهن کودک به واسطه تجربیات حسی از اندیشه برخوردار می گردد و از خلال مسافرت و مشاهدات به اندیشه نو دست می یابد.
دیدگاه پراگماتیسم
در یک کلام، می توان نظر این دیدگاه را در همان «کارگرا» بودن خلاصه نمود. این مکتب برنامه اوقات فراغت را از خلال مفهوم «سود عملیاتی» جستجو می کند و فعالیت های اوقات فراغت را بر اساس میزان ارزشمندی و با استناد به نتایج عملی آن ارزیابی می کند. در واقع از نظر این دیدگاه، کلیه افکاری که به کاربرد نظر نداشته باشند، مردود است.
اوقات فراغت به معنای بیکاری نیست. چون دربیکاری فرد کاری برای انجام دادنندارد ولی در اوقات فراغت کارهای متعددی می‌تواند داشته باشد که تفاوت آن با اوقاتدیگرکه در آنها نیز به انجام کار و فعالیت مشغول است در هدف این کارها وفعالیتها است. هدف از فعالیتهای اوقات فراغتکسب آرامش و لذت واقعی است. فرد کاری را نهاز روی اجبار و نه به خاطر منافع مادی انجام میدهد. این لحظات به خود فرداختصاص دارد وتنها با هدف مرتبط با شخص وی و آرزوها و خواسته های او انجام میشود.
تاریخچة نحوه گذراندن اوقات فراغت
دردورة رنسانس، بیشتر اوقات فراغت صرف امور مذهبی می شد. بعدها با انقلاب صنعتی، تحول عظیمی در اوقات فراغت نیز بوجود آمد. در اوایل انقلاب صنعتی، ساعات کار به قدری زیاد بود که در عمل اوقات فراغتی باقی نمی ماند. دردهة ۱۸۴۰ میزان کار در کارخانه ها تقریباً ۷۵ ساعت در هفته بود، ولی به تدریج از ساعات کار کاسته شد و متقابلاً ساعات فراغت افزایش یافت. به طوری که درحال حاضر ساعت کار بین ۳۶ تا ۴۴ ساعت است.
با بررسی نحوة زندگی ایرانیان درگذشته، به نظرمی رسد بیشترین اوقات فراغت صرف معاشرت ها می شده است که این معاشرت ها، خود باعث تبادل افکار، اندیشه ها و آگاهی ها از عقاید و نظریات دیگران بوده و نیز بر اطلاعات و دانش افراد می افزوده است. علاوه بر معاشرت ها، سیر و سفرنیزصورتی ازگذران اوقات فراغت بوده، که خود باعث آشنایی فرهنگ ها و تمدن ها می شده است.
فعالیت دیگری که ایرانیان در اوقات فراغت به آن مشغول بودند، ورزش است. از دیرباز، ورزش و تربیت بدنی نزد ایرانیان مقام خاصی در پرورش روح و جسم و آماده ساختن آن داشته است).
چارلز رايت بيل در مورد گذران زندگي، ارقامي (به طور ميانگين) به دست آورده است، كه قابل توجه است:
انسان در طي سال، 8760 ساعت زمان در اختيار دارد كه به طريق زير سپري مي‌كند: در هر شبانه‌روز، 8 ساعت براي خواب، 8 ساعت براي كار، 2 ساعت در رفت‌وآمد، 2 ساعت براي خورد و خوراك و 1 ساعت براي پوشيدن و تعويض لباس.
با انجام اين محاسبات براي يك سال، ملاحظه مي‌شود كه در هر سال، 1095 ساعت وقت آزاد براي هر فرد وجود دارد. چنانچه اين رقم را در مورد جمعيت فعال هر جامعه در نظر بگيريم، مي‌توانيم به ميزان نيروي اضافي و آزادي كه در اختيار هر جامعه است، پي ببريم) .
اوقات فراغت چنان در پدیده جوانی تنیده است كه باید آنرا منشأ شناخت و به رسمیت شناخته شدن دوران جوانی و هویت دانست. تأثیرات مهمی كه گذران اوقات فراغت در دوران معاصر بر فضای سیاست، فرهنگ، اقتصاد و بر جوامع و خانواده و جوانان گذاشته است نه تنها مصرف كنندگان صنعت اوقات فراغت بلكه تولیدكنندگان كالاهای فراغت را نیز به تنوع طلبی و ساختار شكنی بنیادها وادار كرده است، تا دائماً و خلاقانه عناصری از اوقات فراغت را ابداع كنند و با انتخاب اجزاء متفاوت فرهنگی وتركیب آنها با یكدیگر، هویتهای جدید را بجویند. این پیوند مستحكم، در گفتمانی كه جوانی را به عنوان سرمایه نه تهدید می‌شناسد. عامل تداوم فرهنگو ادغام و یكپارچگی اجتماعی و توسعه روزافزون تولید فرهنگ شده است.
اوقات فراغت، یكی از نیازهای اساسی و پایه‌ای انسان است و مانند هر نیازی، بسته به وضعیت فرد و محیط اجتماعی، متغیر بوده و میان جوانان و بزرگسالان تفاوت داشته و دائماً در حال تغییر است.
طبق بررسی‌های به عمل آمده برخلاف تصور همگان اوقات فراغت خاص جامعه صنعتی نیست. تاریخ نشان میدهد كه در تمام مراحل زندگی بشر، زمان اوقات فراغت وجود داشته و در دوره ماقبل شهرنشینی، دوره شهرنشینی و قرن اخیر، توجه بر چگونگی گذران اوقات فراغت شده است. از دیدگاه الهی اوقات فراغت در كنار اوقات كار قرار دارد و فرصتی است كه باید از آن برای پاسخ دادن به حسن كمال‌جویی بهره برداری كرد.
دلایل و کارکردهای «اوقات فراغت»
کارهای «اوقات فراغت و تفریحات» ، کارهایی هستند که در حین انجام آنها احساسات خوشایندی به آدم دست میدهد یا احساسات منفی مانند استرس را از بین می‌برند. «اوقات فراغت» برای رفع خستگی، تجدید انرژی و رفع نیازهایی است که در بخشهای دیگر زندگی تأمین نمی‌شوند.
بعضی از آدمها، وقت اضافه خود را پس از انجام کارهای ضروری، صرف اوقات فراغت می‌کنند. اوقات فراغت، زمانهایی است که انسان کار ضروری برای انجام ندارد. در این اوقات، اشخاص به دنبال لذت و احساس خوشایند در حین زمانهای اوقات فراغت هستند. به نتایج و ارزش نتایج توجهی ندارند. هر کس با توجه به روحیات، شخصیت، جنسیت، سن و کمبودها و نیازهایش به‌گونه‌ای خاص باید اوقات فراغت خود را بگذراند. مسافرت، سینما، کنسرت موسیقی، پیک‌نیک، بازیها، کوهپیمایی و رفتن به مراکز تفریحی و تفرجی ازجمله شیوه‌های گذراندن اوقات فراغت است.
اندیشمندان، كاركردهای گوناگونی برای اوقات فراغت و فعالیتهای فراغتی قائل شدهاند اما وجوه مشترك دیدگاههای این اندیشمندان حداقل شامل مواردی از جمله استراحت، تجدید قوا و تمدد اعصاب، تفریح و سرگرمی، كسب معلومات و شكوفایی استعدادهاو تأمین بهداشت روانی و اشاعه فرهنگ عمومی میشود. لذا برنامه ریزی برای اوقات فراغت جوانان مانع از گسترش بزهكاری جوانان شده و در شكل توسعه یافته فرد، می‌تواند جوانان را مسئولیت پذیر، جامعه پذیر و مشاركت جو به بار آورد. كاركردهای اوقات فراغت به شرط فارغ بودن از اجبار و وظایف اجتماعی و نداشتن هدف سودجویانه، احساس رضایت مندی، انتخاب به نحو آزاد و دلخواه ، نداشتن هدف سیاسی یاعقیدتی،محقق میشود.
حکمت و فرازنگی محصول فرصت فراغ است و ابتکار و نوآوری، در اوقات فراغت و فضاهای باز فکری فرصت بروز و ظهور می یابد. عنصر اوقات فراغت آن چنان در پیشرفت فردی و اجتماعی مؤثر است که می گویند برای اینکه بدانید یک جامعه و ملت چگونه مردمانی هستند و میزان استعداد آنها چقدر است، به اوقات فراغت آنها توجه کنید و ببینید چگونه می گذرد.
وضعیت اجتماع با اوقات فراغت آن به گونه ای گره خورده است که بهترین راه شناخت سلامت روانی، تکامل شخصیتی و پیشرفت علمی یک جامعه به محتوای فعالیت های اوقات فراغت آن جامعه وابسته است و حتی برخی آن را تنها راه شناخت یک جامعه ایده آل و یک فرد برجسته دانسته، می گویند: بگو اوقات فراغت آنها چگونه می گذرد تا بگویم چگونه ملتی هستند و رشد فکری و توسعه فرهنگی آنها بر چه پایه ای است.
اوقات فراغت بخش جدایی ناپذیر زندگی انسان، به خصوص زندگی انسان امروزی است که گذراندن آن، هم می تواند باعث سلامت، رشد، کمال و ترقی فرد گردد و هم می تواند موجب کندی حرکت و یا انحراف و انحطاط شود و این تأثیر در گرو کیفیت سپری نمودن اوقات فراغت می باشد. لذا بر والدین، مسئولین تعلیم و تربیت و متولیان اوقات فراغت است که با برنامه صحیح و سالم موجبات رشد و ترقی را در این فرصت به دست آمده فراهم آورند.
مهمترین کارکردهای اوقات فراغت از قرار زیر است:
رفع خستگی و تجدید انرژی
مهمترین کارکرد «اوقات فراغت و تفریحات» رفع خستگی و تجدید انرژی است. انسانها همه به استراحت و رفع خستگی نیاز دارند. کار مداوم بدونزمانی برای رفع خستگی، موجب پائین آمدن بازده عمل و و صدمه خوردنسلامت روانی فرد میشود.
نشاط و شادابی
شادی و نشاط، یکی از نیازهای اساسی و فطری انسان است. شادی، ضرورتی است بتواندبر سختیها و مشکلات این راه چیره شود و از این چالش خود لذت ببرد. چه کسی را میتوانیافت که ادعا کندزندگی بـدون شـادی و نشاط قابل تحمل اسـت یا درزندگی خـود به شـادی نیازمند نیست؟ اسـاس جهان هستی و پدیده های آن، به گونهای طراحی شدهاند کهدر آدمیشادی و نشاط ایجاد کنند. بهار با طراوت، صبح پرلطافت، طبیعت با ظرافت، آبشارهای زیبا، گلهای رنگارنگ، محبت و هـزاران آفرنشاط و شادابی از کارکردهای مهم «اوقات فراغت و تفریحات» می باشد.
پس باید به این نیاز توجه کرد تا زندگی مادی و معنوی انسان معنادار شود. شادی در سالمت روح انسان نقش بسیار مهمیدارد. امروزه در سایه پیشرفتهای علمی و دستاوردهای بیشمار بشری، ثابت شده است ریشه بسیاری از اختلالهای روانــی و بیماری هـای روحی انسان، بیتوجهی به نیازهای فطری و ذاتی او از جمله شادی و نشاط است. نشاط و شادابی درونی و اجتماعی در عملکرد افراد در جامعه نیز تاثیرگذار است چرا که جامعه پویا و مترقی یک جامعه با نشاط و امیدوار است.
تفاوت شادی با نشاط: شـادی و نشاط ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارنـد، دربیشتر اوقـــات، ایـن دو واژه را، به یک مفهوم در نظرمیگیرند ولی میان این دو حالت روانی انسان، تفاوتوجود دارد. شادی همیشه با هیجان و خنده و حرکتهمراه اسـت؛ در حالی که در نشاط، احساس بهجت وسرور لزوما با خنده همراه نیست واحساسی درونیاست که موجب لذت فرد میشود. به این ترتیب؛ شادی میتواندیک هیجان کاذب و زودگذر حتی منفی باشد. در حالی که ماهیت نشاط درونی، اصیل، مثبت و با دواماست. ازاین رو، میتوان گفت گاهی نشاط و شادی، هردو با هم جمعند و آن زمانی است که فرد هم شاد استو هم سرحال و با نشاط. گاهی نیز این دو مقوله از همجدایند؛یعنی گاهی فردی با نشاط و سرحال است، ولیشاد نیست. به عبارتی، او کارهای خود را با میل و رغبت انجام میدهد، ولی خندان نیست.افزایش نشاط اجتماعی در گرو شادی و نشاط درونی افـراد است. بسیاری شادی و نشاط را در ایجاد خنده و خندیدن میدانند. این در حالی است كه فقط خنده نشانه یك جامعه شاد و پرنشاط نیست. آن چیزی كه دربحث شادی و نشاط جامعه باید مد نظر قرار گیرد ایجاداحساس سرزندگی، پویایی و رضایت درونی افراد جامعه است. جامعه ای را میتوان جامعه پرنشاط تلقی كرد كه افراد در آن احساس مفیدبودن داشته باشند.
یکی از کارکردهای «اوقات فراغت و تفریحات» شادی و نشاط است. نحوه پر کردن اوقات فراغت و تفریحاتی که با تماشا سروکار دارد، شادی و نشاط را در انسان ایجاد می نماید. به عنوان مثال، هنگامی که فیلم فکاهی را می بینید، خنده بر لبانتان جاری می شود و شاد می شوید. برخی از موسیقی ها هم شادی آور هستند. هنگامی که به طبیعت می روید، نشاط در شما ایجاد می شود. بنا براین، «اوقات فراغت و تفریحات» در شادی و نشاط شما تأثیر بسزائی دارد.
آرامش
آرامش واژه‌ای است کمیاب در دنیای امروز. در عصر شتاب و هيجان امروز،درچنين وضعي که پريشاني هاي روح و روان فراوان شده است همه دنبال يک چيز مي گردند. و آن چیزی نیست جز آرامش. آرامش قله روان شناسی محسوب می شود. اما براستی آرامش چیست و چگونه میتوان بدان دست یافت؟ فرهنگ فارسي معين آرامش را به معني آراميدن، راحتي فکر و امثالهم تعریف نموده است .
برای کسب آرامش می توان از «اوقات فراغت و تفریحات» مناسب استفاده نمود. هنگامی که شما موسیقی آرامش بخشی را گوش می کنید. هنگامی که به طبیعت می روید و زیر درخت می آرامید، شما در واقع آرامش کسب می کنید.
هیجان
هیجان خواهی یکی از نیازهای برخی افراد بخصوص جوانان است. زاکرمن(2011) هیجان خواهی را به این صورت توصیف می کند: میل به هیجان ها و تجربیات متنوع، تازه، پیچیده و شدید و تمایل به مخاطره جویی بدنی، اجتماعی، قانونی و مالی به خاطر چنین تجربه ای.تفریحات هیجانی مانند وسایل برخی از شهر بازی ها ، ورزشهای هیجانی مانند سخره نوردی، بازیهای هیجانی مانند فوتبال و دیدن فیلمهای هیجانی و شنیدن موسیقی های هیجانی می تواند هیجان خواهی افراد هیجان طلب را تأمین نماید.
تنوع
برخی از اشخاص زندگی یکنواختی دارند. در یک شهر زاده شده اند و همیشه در آن شهر زندگی کرده اند. یک زندگی کارمندی دارند. یک شغل یکنواخت و بدون چالش دارند. اینگونه افراد نیاز به تنوع دارند. «اوقات فراغت و تفریحات» متنوع می تواند نیاز به تنوع طلبی این افراد را برطرف سازد. مسافرتهای متنوع، موسیقی های متنوع، تماشای فیلم های متنوع ، تنوع طلبی این افراد را ارضاء می نماید.
طبیعت
در زندگی ماشینی امروزی که انسان از طبیعت فاصله گرفته است، نیاز به طبیعت بیشتر می شود. همه انسانها نیاز به رفتن به مکانهای طبیعی دارند. اما این نیاز در برخی آدمها شدید تر است. برخی از انواع «اوقات فراغت و تفریحات» می تواند این نیاز را برآورده سازد. به عنوان مثال رفتن به طبیعت اطراف شهرها، گردشگری طبیعی، رفتن به کوه ها، جنگل ها ، دریاها و …. که از مظاهر طبیعی خداوند متعال است، در تأمین نیازهای طبیعتی اشخاص و خانواده ها موثر هستند.
رفع نیازهای اجتماعی
انسان موجودی اجتماعی است. این نیازها شامل عاطفه، تعلق خاطر و دوستی میشود.اوقات فرد علاوه بر تاثیرات فردی که در شخصیت فرد دارد بهرشد اجتماعی او نیز کمک می‌کند. شرکت فرد در شبکه‌های اجتماعی موجب بهبودروابط اجتماعی فرد شده و پیشرفت از لحاظ اجتماعی کمک می‌کند. نیازهای اجتماعی در همگان وجود دارد. اما در برخی افراد بیشتر نمود پیدا می کند. این افراد کمبود نیازهای اجتماعی خود را از طریق پرکردن اوقات فراغت و تفریحاتی که جنبه اجتماعی دارد را می توانند جبران نمایند. این نحوه پر کردن اوقات فراغت و تفریحات شامل مواردی همچون شرکت در جشن ها و کنسرتهای موسیقی ، معاشرت با دوستان، برخی از بازی ها که جنبه اجتماعی دارد و …. می باشند. افراد برونگرائی که از روابط اجتماعی لذت می برند. اگر چنین افرادی، شغلی داشته باشند که جنبه انزواگری در آن شغل بیشتر باشد. یا در زندگی خانوادگی خود روابط اجتماعی مناسب نتوانند با دیگر اعضای خانواده داشته باشند، کمبود روابط اجتماعی بیشتری دارند.
شکوفایی استعدادها، خلاقیت و نوآوری :
استعدادهای انسان اگر در زمینه و شرائط مساعدی قرار گیرد به فعلتبدیل می‌شوند. از این جهت شناسائی این زمینه‌ها در زندگی فرد بسیار مهماست. اوقات فراغت یکی از این موقعیتهای بسیار مناسب است که فرد می‌تواندبا استفاده از آن به شناسائی و تقویت استعدادهای خود بپردازد.
نیوتن زیر درخت سیب در حال گذراندن «اوقات فراغت » خود بود که بناگاه سیب از درخت افتاد پایین. همین امر نیوتن را به فکر فرو برد که چرا سیب از درخت افتاد پایین. و بدین ترتیب پس از تحقیقات فراوان، قانون جاذبه عمومی را کشف کرد. بخاطر همین است که شرکتهای پیشرفته دنیا امکاناتی برای «اوقات فراغت و تفریحات» کارکنانشان فراهم می سازند. تا خلاقیت و آنها شکوفا شود. به عنوان مثال، گوگل به ایجاد امکانات مختلف برای حفظ شادابی کارمندان معروف است. مهندسین گوگل اجازه دارند در هنگام کار هرگاه دوست دارند کمی چرت بزنند تا مغزشان فرصت بیشتری برای مرور و تفکر داشته باشد.
حفظ سلامتی:
اوقات فراغت برای حفظ سلامتی و حتی بازیابی سلامتی ضروری است. افرادی که در محل کار خود تحرک زیادی ندارند با پر کردن اوقات فراغت بصورت فعال می توانند به حفظ سلامتی خود کمک کنند. بر عکس کسانی که در محل کار خود از خود بسیار کار می کشند بطوریکه سلامتی آنها به خطر می افتد، با پر کردن اوقات فراغت خود بصورت منفعل می توانند سلامتی خود را حفظ نمایند. تحقیقات نشان داده است، بیمارانی که اوقات فراغت دارند و آن را بطور مفید صرف می نمایند می توانند از بسیاری از دردهای مزمن و اختلالات روانی رهایی یابند.
«اوقات فراغت و تفریحات» «ضروری» و غیر «ضروری»
بخش «اوقات فراغت و تفریحات» اگر چه یک بخش جداگانه از سه بخش دیگر «کارو» در نظر گرفته شده است، و پس از دو بخش اولی «کارو» شامل «کسب درآمد» و «امورات فردی و خانوادگی» قرار گرفته است. بنا بر این به نظر می رسد که «ضروری» نیست. اما برخی از «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری می باشند. چرا که کمک می کند، دو بخش اولی «کارو» بهتر صورت گیرد. بنا براین دو گونه «اوقات فراغت و تفریحات» را می توانیم داشته باشیم:«اوقات فراغت و تفریحات» «ضروری» و غیر «ضروری».
دسته اول «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری است که برای انجام بهتر دو بخش اولی «کارو» صورت می گیرد.این حداقل اوقات فراغت خصوصاً برای رفع خستگی برای همگان لازم است. این حداقل اوقات فراغت جزو کارهای ضروری است .چراکه بدون این حداقل «و»، ادامه سایر کارها با بهره‌وری پایینیا با ناخوشایندی صورت می‌گیرد.میزان و نوع این حداقل «و» در بین افراد مختلف فرق می‌کند. اشخاصی که کارهای ضروری‌شان (مانند شغلشان یا امور شخصی و خانوادگی‌شان) با «اوقات فراغت و تفریحات» تنیده شده است. مثلاً کارشان مفرح است. منزلشان فضای سبز و تفریحی دارد. این افراد کمتر نیاز به «و» دارند. کسانی که زیاد کار می‌کنند و کارهای سنگین فکری و جسمی انجام می‌دهند، نیاز بیشتری به «اوقات فراغت و تفریحات» ، خصوصاً برای رفع خستگی دارند. اشخاصی که کار فکری انجام می‌دهند، نیاز به «اوقات فراغت و تفریحات» فعال، مانند کوهپیمایی دارند. اشخاصی که کار جسمی انجام می‌دهند، نیاز به «اوقات فراغت و تفریحات» منفعل مانند رفتن به سینما و تئاتر دارند. اشخاصی که کارهای استرس‌زا دارند، نیاز به «اوقات فراغت و تفریحات» آرامش‌بخش دارند. به هر حال کم و بیش حداقل «اوقات فراغت و تفریحات» برای همگان نیاز است.
این «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری ممکن است ساعتی، روزانه، هفتگی، ماهیانه یا سالیانه باشد. این «اوقات فراغت و تفریحات» برای رفع خستگی و تجدید انرژی بسیار لازم است.
اگر از لحاظ ساعتی به «اوقات فراغت و تفریحات» بنگریم، همان‌طور که قبلاً گفتم، اگر انسان یکسره کار کند، بهره‌وری به‌شدت کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال، برای هر یک و نیم ساعت فعالیت جسمییا فکری، نیاز به بیست دقیقه «اوقات فراغت و تفریحات» خصوصاً برای رفع خستگی نیاز است تا رفع خستگی و تجدید انرژی صورت گیرد.
اگر روزانه بخواهیم به این موضوع بنگریم، حداقل «اوقات فراغت و تفریحات» برای هر شبانه‌روز مورد نیاز است. انسان در هر شبانه‌روز ساعتی را در وقت بیداری نیاز به استراحت یا تنوع دارد. در طول شبانه‌روز اغلب مردم این استراحت یا تنوع را با تلویزیون، موسیقی، خانواده و برخی از بازیها سپری می‌کنند. وقتی مرد خانواده از سر کار برمی‌گردد باید قدری استراحت کند تا بعداً به کارهای دیگرش بپردازد.
«اوقات فراغت و تفریحات» ساعتی و روزانه چون جزو کارهای روتین هر روز و هر ساعت یا هر دو ساعت است،.
اگر هفتگی بخواهیم به این موضوع بنگریم، «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری معمولاً در روزهای تعطیل، هفته‌اییک روز در هفته یا نصفه‌روز در هفته انجام میشود. شما برای احساس بیشتر آزادی و در مضیقه‌نبودن، زمانی را به‌عنوان زمان آزاد قرار می‌دهید. بنابراین در هفته یا هر چند روز، یک روز یایک نصفه‌روز را به‌عنوان زمان آزاد یا زمان فراغت قرار می‌دهید. در این زمان هر کاری که دوست داشته باشید برنامه‌ریزی و انجام می‌دهید. هر کاری که حس و حال انجام آن را داشته باشید انجام می‌دهید. البته در این زمان، گرایش به فعالیتهای مفرح و «اوقات فراغت و تفریحات» بیشتر پیدا میشود ولی بهتر است در این زمان، نیازها و کمبودهایی که در بقیه زمان‌ها برطرف نشده است، برآورده شود. در این زمان هم می‌توانیم فعالیتهای مفرح و «اوقات فراغت و تفریحات» را انجام دهید و هم از بین کارهای «ض» و «ر» هر کاری که دوست داشته باشید و از آن لذت می‌برید انجام دهید و زیاد خودتان را خسته نمی‌کنید. عجله‌ای هم برای انجام کار در این زمان‌ها ندارید. شاید اصلاً کاری انجام ندهیم.
به‌عنوان مثال، در زندگی شهری و ازدحام شهری که طبیعت فراموش میشود، نیاز است که این اوقات در طبیعت سپری شود. اگر استرس و اضطراب فراوانی را در طی هفته تجربه کرده باشید، نیاز به فعالیتهای آرامش‌بخش دارید. اگر یکنواختی احساس کرده باشید نیاز به تنوع دارید که باید در این زمان رفع شود. اگر ارتباطات اجتماعی شما در طول هفته محدود بوده است و شما آدم اجتماعی هستید، در این زمان سعی کنید بیشتر وارد اجتماع شوید. با دوستان بیشتر ارتباط داشته باشید. اگر به مادر یا پدر خود سر نزده‌اید و آنها به وجود شما نیاز دارند، به آنها سر بزنید. آقای روان‌بخش، زمان آزاد خود را در طبیعت سیر می‌کند. خانم ستاره، زمان آزاد خود را اغلب برای علاقه خود آشپزی می‌کند و غذاهای جدیدی را که یاد گرفته است، درست می‌کند.
در مورد زمان و مکان آزاد و فراغت، باید گفت که حتماً نباید این زمان هفتگی و در روز خاصی مثلاً پایان هفته باشد، ممکن است هر سه یا چهار روزی این زمان مورد نیاز باشد، یا هر 10 روز یا 14 روز و بیشتر. شرایط زندگی آدم‌های مختلف باهم فرق می‌کند. مثلاً برخی از آدمها زندگی پراسترس بیشتریدارند. آنها نیاز بیشتری به زمان فراغت و آزاد دارند. گذاشتن وقت برای این اوقات، بستگی زیادی به حجم کارهای ضروری شما دارد. چنانچه حجم کارهای ضروری شما زیاد باشد، به‌سختی میتوان زمانی را برای این اوقات قرار داد. در اواخر فصل دوم گفتم که شما باید کارهای ضروری خود را در حد متعادلی نگه دارید، بدون اینکه به رفع نیازها و ناراحتی‌های شما لطمه وارد سازد. به هر حال باید بدانید که حداقل «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری برای همگان نیاز است.
بهتر است زمان ثابتی برای زمان و مکان آزاد در نظر نگیرید. هر موقع که احساس نیاز کردید و شرایط آماده بود، زمان آزاد و فراغت را برای خود قرار دهید. در مورد مکان و زمان آزاد و فراغت نیز آزادی وجود دارد. ممکن است این کار در داخل منزل، در یک مکان تفریحی و در هر جای دیگر صورت گیرد.
«اوقات فراغت و تفریحات» ضروری ممکن است فصلی یا سالیانه هم باشد. این «اوقات فراغت و تفریحات» معمولاً در فصل تابستان یا ایام نوروز صورت می‌گیرد. برخی از سازمان‌ها نیز برای کارکنان خود در تابستان، تعطیلات تابستانی قرار می‌دهند. معمولاً ما ایرانی‌ها «اوقات فراغت و تفریحات» فصلییا سالیانه خود را صرف مسافرت می‌کنیم. در مسافرت‌ها هم معمولاً همه جوانب را در نظر نمی‌گیریم و بعضاً نه‌تنها استرس ما را کم نمی‌کند بلکه افزایش نیز میدهد. به هر حال باید بدانید که نباید حتماً «اوقات فراغت و تفریحات» خود را صرف مسافرت نمایید. مثلاً آقایی که شغل رانندگی ماشین‌های سنگین دارد، مسافرت برایش لطفی ندارد مگر اینکه به خاطر اعضای خانواده به مسافرت برود. باید بدانید که چه کمبودها و چه نیازهای پاسخ‌داده‌نشده‌ای دارید و یا چه علایقی دارید و آنها را انجام نداده‌اید. این اوقات را باید صرف آنها نیز بکنید. به‌عنوان مثال، اگر علاقه فراموش‌شده‌ای دارید، باید بدان بپردازید. اگر کتاب مورد علاقه‌ای داشتید و وقت نکردید مطالعه‌اش کنید، آن کتاب را مطالعه نمایید. اگر از طبیعت، دور شده‌اید، در دامان طبیعت قرار گیرید. اگر احساس کمبود معنویات می‌کنید به مکانهای زیارتی بروید.
در مورد «اوقات فراغت و تفریحات» ضروری این نکته شایان توجه است که باید به ضرورت آن توجه کرد. نه از ضرورت بیشتر نه از ضرورت کمتر. یعنی نباید بیش از اندازه، زمان برای این اوقات گذاشت چراکه کارهای ضروری شما زمین می‌ماند. هدف اصلی از این اوقات، رفع خستگی و تجدید انرژی برای کارهای ضروری شما است. اگر بیش از حد، این اوقات را داشته باشید، نه‌تنها لزومی ندارد بلکه زمان کارهای ضروری شما را می‌گیرد و اگر کارهای ضروری را انجام ندهید، نیاز و ناراحتی شما برطرف نمی‌شود. کمتر از نیاز نیز نباید برای این اوقات وقت گذاشت چراکه رفع خستگی و تجدید انرژی به حد کفایت صورت نمی‌گیرد و آمادگی برای کارهای دیگر پیدا نمی‌شود.
دسته دوم، «اوقات فراغت و تفریحات» غیر ضروری است و هنگامی صورت می گیرد . که دو بخش اولی «کارو» به نسبه انجام شده است . شخص وقت اضافه خود را می تواند صرف «رشد و موفقیت» یا «اوقات فراغت و تفریحات» نماید. در اینجا فرض بر آن است که شخص بخشی از وقت اضافه خود را صرف «اوقات فراغت و تفریحات» می نماید.
انواع روشهای پرکردن اوقات فراغت و تفریحات
«اوقات فراغت و تفریحات» انواع مختلفی دارند و هریک در جای خود بسیار می تواند مؤثر باشد. انواع «اوقات فراغت و تفریحات» عبارتند از:
- استراحت
- مطالعه
- موسیقی
- مهمانی ها و دور همی ها
- جشنها و کنسرتها
- تماشا
- وب گردی و شبکه های اجتماعی
- پرسه
- گردش در بوستان ها
- بازدید از موزه ها، کاخ ها و بناهای تاریخی
- پیک نیک های یک روزه
- سفر
- بازی ها
در ادامه توضیح مختصری در مورد هر یک از روشهای پرکردن «اوقات فراغت »و تفریحات ارائه می شود:
استراحت به مفهوم خاص آن
در این شکل از گذران «اوقات فراغت » هیچ گونه فعالیت فیزیکی یا فکری انجام نمی گیرد. و صرفاً به منظور رفع خستگی روزانه و به نوعی تجدید قوا مورد توجع افراد پرکار قرار می گیرد. اصطلاح عامیانه در خلوت خود بودن و سکوت و آرامش داشتن و از تماشای مناظر از پنجره اتاق لذت بردن یا به صدای پرندگان گوش کردن و موسیقی ملایمی را شنیدن، لذتی در زمان فراغت به انسان می دهد که انسان خسته عصر صنعتی و شهرنشین بسیار به آن علاقه مند است. اینگونه گذران «اوقات فراغت » را نباید با تن آسائی و رخوت و بی حالی اشتباه گرفت.
مطالعه
مطالعه از اشکال سودمند و سالم گذراندن «اوقات فراغت » است. علاوه بر آن که می توان فراغت را به مطالعه گذراند، اهمیت مطالعه در ارتقای سطح فرهنگ، جهان بینی و دانش اجتماعی نیز انکار ناپذیر است. البته آن شکل از مطالعه که از نظر فراغت انجام می گیرد، با مطالعه موظف که برای یادگیری باید انجام شود، متفاوت است. مطالعه فراغتی یک مطالعه ذوقی و انتخابی است . به همین دلیل هیج اجبار و الزامی در این نوع مطالعه وجود ندارد. برای مطالعه آزاد می توان از ابزار کتاب، روزنامه، مجله و وسایل الکترونیکی استفاده کرد.
موسیقی
هم گوش کردن موسیقی و هم نواختن موسیقی و خوانندکی از روشهای پرکردن «اوقات فراغت » می باشد. گوش کردن به موسیقی معمولاً بتنهایی صورت نمی گیرد. معمولاً همراه با کار دیگری انجام می شود. به هر حال گوش کردن موسیقی از روشهای پر کردن «اوقات فراغت » است که کاربرد فراوانی دارد.
مهمانی ها و دور همی ها
برخی «اوقات فراغت» خود را با مهمانی ها و دورهمی ها پر می کنند. این مهمانی ها ممکن است در منزل یکی از مشارکت کنندگان یا در یک مکان عمومی مانند یک رستوران یا بوستان برگزار شود. این مهمانی ها، نیازهای اجتماعی مشارکت کنندگان را مرتفع می سازد. موضوع صله رحم که در اسلام بدان توجه شده است، یکی از روشهای برگزاری مهمانی ها است. صله رحم، تنها به رفت‌وآمد و دیدار نیست، همان گونه که قطع رحم، به ترک آمد وشد نیست. هدف از صله رحم برقرار کردن ارتباط و پیوند عاطفی با خویشاوندان است.
جشنها و کنسرتها
شرکت در جشن ها و کنسرتهای موسیقی از روشهای پر کردن «اوقات فراغت » است. جشن ها ممکن است توسط ارگانهای دولتی و خصوصی برگزار شود یا توسط خود اشخاص برگزار شود. شرکت در کنسرتهای موسیقی نیز از روشهای پرکردن «اوقات فراغت » است که شادابی و نشاط به انسان می بخشد.
تماشا
تماشا از قدیمی ترین اشکال گذراندن «اوقات فراغت » در دنیاست. تماشا به عنوان یکی از اشکال گذراندن «اوقات فراغت » دارای جنبه های مختلف از نظراجرا و محتوا بود که عبارتند از ورزشی، هنری، هیجانی، نمایش های خنده دار و مانند اینها. تماشا ممکن است در تلویزیون یا نمایشگرهای خانگی ، در خیابان ( نمایشهای خیابانی )، در استادیوم ورزشی، سیرکها، مکانهای روباز، سینماها، تئاتر و مانند اینها صورت پذیرد.
وب گردی و شبکه های اجتماعی
منظور از وبگردی بازدید از صفحات مختلف سایت های گوناگون است که روی شبکهٔجهانی اینترنت قرار گرفته اند. این سایت ها می توانند حاوی محتوایی مثل متن، عکس، ویدیو و صوت باشند. شبکه‌های اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از وب‌سایت‌های اینترنتی هستند. در این وب‌سایت‌ها، کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به‌صورت مجازی دور یکدیگر جمع می‌شوند و جماعت‌های آنلاین را تشکیل می‌دهند. هزاران شبکه‌ی اجتماعی در اینترنت فعال هستند که هر کدام بر مبنای موضوع خاصی راه‌اندازی شدهاند. شبکه‌های اجتماعی زیادی با موضوعاتی از قبیل انگیزه‌های حرفه‌ای و شغلی، دوست‌یابی، علایق مشترک در حوزه‌های مختلف (سینما، ورزش، موسیقی)، زبان مشترک، ملیت مشترک، دین مشترک و غیره در فضای مجازی فعال هستند و هر کدام میلیونها کاربر اینترنتی را جذب کرده‌اند. سایت‌های شبکه‌ی اجتماعی در سال‌های اخیر جایگاه قابل توجهی در اینترنت پیدا کرده‌اند و به رده‌ی پربیننده‌ترین‌های فضای مجازی راه یافتهاند. به هر حال وب گردی و شبکه های اجتماعی یکی از روشهای پرکردن «اوقات فراغت » است که نیازهای متعددی همچون نیازهای اجتماعی انسان را برطرف می سازد. البته استفاده از این ابزار جدید باید محدود صورت گیرد. چراکه ضررهای آن بیشتر از مزایای آن است.
پرسه
پرسه از دیگر اشکال شناخته شده برای گذران «اوقات فراغت » در دنیای امروز، بویژه در شهرها است. مراد از پرسه گشت و گذار و حرکت در عرصه خیابان ها و مراکز خرید و تفرجی موجود در آنهاست. در گذراندن «اوقات فراغت» به شکل پرسه محل یا مکان یا مسیر تا حدود زیادی مشخص است. لیکن الزاماً در آن هدف خرید یا قصد انجام کار معینی وجود ندارد. به همین دلیل است که آن را قدم زدن بی هدف در خیابان ها می دانند.
پرسه امروز به دو شکل پرسه پیاده و پرسه سواره با اتومبیل انجام می گیرد.
پرسه پیاده غالباً در خیابان های ویترینی، پیاده راه ها، اطراف میادین، داخل پاساژها، مراکز خرید، زون های تجاری و یا بازارچه های نزدیک محل سکونت انجام می گیرد. شکل دیگر از پرسه که امروزه بوسیله اتومبیل انجام می گیرد، در میادین و خیابان های مخصوص، در بسیاری از شهرها ، از جمله شهرهای ایران دیده می شود.
گردش در بوستان ها
بخشی از گذران ائقات فراغت مردم شهرنشین در پارک های شهری می گذرد. گشت و گذار در پارکها به دلیل آراستگی فضایی آنها از یک طرف و وجود انواع گل و گیاه در آنها از طرف دیگر، از دیر باز مورد توجه شهرنشینان بوده و هست. اصولاً زندگی شهری به دلیل ویژگی های خاص خود ، همچنین محدودیتهایی که در مصرف زمین برای کار و فعالیت در آنها وجود دارد ، فضاهای طبیعی کمتری دارند. تراکم ساختمانی در شهرها ، وجود شبکه خیابان های بزرگ و کوچک و استفاده های تجاری ، خدماتی و صنعتی از فضای شهری به همراه تجاری شدن این فضاها به دلیل افزایش تقاضا برای زمین و محدودیت عرضه، موجب شده است، که فضاهای طبیعی در آنها پیوسته کاهش یابد. از سویی دیگر رشد ارتفاعی شهرها به دنبال بلند مرتبه سازی و رواتج زندگی آپارتمان نشینی در آنها ، پیش از پیش رابطه مردم با طبیعت را محدودتر کرده و نیاز شهروندانم به فضاهای طبیعی نیز بیشتر شده است. از این رو احداث امواع پارکد ها و فضاهای شبز برای پاسخگ.یی به این نیاز فزاینده، در رئوس اقدامات شهری در عصر صنعتی شده است.
گشت و گذار در پارک ها نیز همانند پرسه از اشکال غالب گذران اوقات فراغت است و به همین دلیل در طراحی و توزیع فضایی مناسب آنها در شهرها ، همچنین انتخاب نوع تجهیزات مورد نیاز، دقت زیادی نیاز دارد. اهمیت این پارک ها گذشته از منظر شهری که بر زیبایی شهرها می افزایند، از نظر گذران اوقات فراغت سالم و آرامش و آسایش روحی شهروندان بسیار قابل توجه است.
بازدید از موزه ها، کاخ ها و بناهای تاریخی
اینگونه فعالیت های فراغتی در شهرهایی انجام می گیرند که زمینه های عملیاتی آن وجود داشته باشند. بدین معنا که زمینه های فرهنگی و تاریخی قابل توجهی در شهرها موجود باشند، که بر اساس آن بتوان تجهیزات و تأسیسات مورد نیاز را فراهم آورد.
احداث موزه های محلی، که در آن نمونه هایی از میراث های فرهنگی مردم هر منطقه به نمایش گذاشته می شود، غالباً با اقبال خوبی رو به رو شده است. در این موزه ها، ابزارهای قدیمی خانگی، کشاورزی ، صنعتی ، پوشاک و مانند اینها به نمایش گذاشته می شود.
اینگونه فعالیتهای فراغتی از یک طرف مردم را با فرهنگ و تمدن خویش از نزدیک آشنا می کنند و از سوی دیگر زمینه های مشارکت مردم در حفاری و کشف آثار جدید را فراهم می سازد.
پیک نیک های یک روزه
مفهوم ساده شده پیک نیک بیرون زدن از شهر و گذراندن ساعاتی از فراغت در روزهای تعطیل، در عرصه های طبیعی و خوش منظره اطراف محل سکونت است .
سفر
در فرهنگ معین آمده است: سفر، در لغت به معناى بیرون آمدن از شهر خود و به محل دیگر رفتن است، نیز به معناى قطع مسافت و راهى كه از مكانى به مكان دور طى مىكند، آمده است.
سفر کردن فعالیتی لذت بخش است و ما را برای مدتی کوتاه از زندگی روزمره و دغدغه های زندگی رها می کند. سفر فواید زیادی دارد که کسانی که زیاد اهل سفر باشند حتما با این فواید و مزایا آشنا هستند. سفر تنها یک تفریح نیست، تجربه ای آموزنده و لذتبخش است که اثرات مفید آن را در مراحل مختلف زندگی خواهیم دید. تاثیرات مثبتی که سال ها و برای یک عمر هم با ما باقی می مانند و به ما کمک می کنند زندگی بهتری داشته باشیم. تفریح و خوشگذرانی در عین حال که ظاهری ترین فایده سفر است می تواند برای خیلی ها دلیل اصلی سفر هم باشد. اگر در زندگی روزمره دچار تنش و استرس هستیم چه چیزی بهتر از چند روز سفر لذتبخش و مفرح می تواند به ما کمک بکند؟ این که چند روز بتوانیم از تمام دغدغه های زندگی دور بشویم و فقط و فقط خوش بگذرانیم. این کار ذهن ما را آرام می کند و با انرژی ای که از سفر می گیریم می توانیم دوباره به زندگی روزمره برگردیم و این بار قوی تر و باتجربه تر با شرایط و موقعیت های زندگی روبرو شویم.
به واسطه ی سفر کردن می توانیم اماکن مختلفی را کشف کنیم و با افراد جدیدی آشنا شویم. در سفر تجربیات جدید کسب می کنیم، با فرهنگ و آداب و رسوم و تاریخ مردم مختلف دنیا آشنا می شویم و خاطراتی فراموش نشدنی را در ذهنمان ثبت می کنیم. فواید سفر بی شمار است و نمی توان آن را در چند خطی گنجاند. مطالعات نشان می دهد سفر کردن می تواند سلامت کلی انسان را بهبود بخشد و خلاقیت را افزایش دهد. بنابراین، هر فردی نیاز دارد تا مدت زمانی را خارج از استرس و مشغله های روزمره و کاری و فارغ از مسئولیت های شغلی سپری نماید. هر یک از ما حداقل برای سالی یک بار هم که شده باید سفر کنیم و آرامشی را به دور از فشارهای کاری در گوشه ای از دنیا بیابیم.
یکی از اصلی‌ترین فواید سفر که همان ابتدا در ذهن همه‌ی ما نقش می‌بندد، بدون شک همین است؛ آرامش ذهنی. تحمل بیش از حد زندگی عادی، تکراری و البته پر از دغدغه، استرس و فشار روزمره برای ما بسیار سخت و گاهی خارج از تحمل است و در طولانی مدت ممکن است صدماتی جدی بر روح و جسم ما وارد کند! درنتیجه وقت‌هایی نیاز داریم چند روزی را به جایی دور از تمام استرس‌ها برویم. در اینگونه مواقع هیچ‌چیز بهتر از سفرکردن نیست. سفری هرچند کوتاه که آرامش و انرژی مضاعف را برای‌مان به ارمغان آورد و ما را مجددا برای مواجهه با چالش‌های زندگی روزمره آماده کند!
بازی ها
بازى در رشد جسمى انسان تأثير مى‌گذارد. فروبل اعتقاد دارد بازى يکى از مهمترين عواملى است که مى‌تواند باعث هماهنگى رشد کودک از لحاظ جسمي، روانى و اجتماعى گردد شايد بتوان گفت که اين فايدهٔ بازى اولين و بديهى‌ترين تأثير بازى است و مسلماً در سلامت و شادابى جسم و روان تأثير به‌سزائى دارد.
– بازى عاملى است که به‌وسيله آن مى‌توان نقاط قوت و ضعف خود را شناخت و اين در واقع نوعى واقعيت آزمائى (Reality testing) است که بدان وسيله مى‌توان با شناخت خود به تقويت بيشتر نکات قوت و برطرف کردن نکات ضعف اقدام نمود.
– بازى تعيين‌کننده جايگاه اجتماعى است، کودک از طريق بازى به فعاليت‌هاى مفرحى مى‌پردازد که در آن مقبوليت اجتماعى بيابد و هرچه در اين راه موفق باشد جامعه‌پذيرى راحت و سهل‌ترى خواهد داشت، مشارکت، همکارى و رعايت حقوق ديگران و رعايت قوانين اجتماعى در بازى‌ها ياد گرفته مى‌شود.
در زندگی‌های امروزه بسیاری از ما روی سخت کار کردن و تعهدات خانوادگی تمرکز داریم و به نظر می‌رسد زمانی برای تفریح درست نگذاشته‌ایم. ما در زمانی بین کودکی و بزرگ‌سالی، بازی کردن را کنار می‌گذاریم. با وجودی که نیاز به زمان کمی برای تفریح داریم وقت خود را جلوی تلویزیون گذرانده یا با کامپیوتر مشغول می‌شویم، بازیهای شادی بخش که در کودکی انجام می‌دادیم را ترک می‌کنیم. اما اینکه شما فرد بزرگی هستید به این معنا نیست که باید خیلی جدی باشید و تمام زندگی را به کار کردن بگذرانید. همه‌ی ما به بازی کردن نیاز داریم.
بازی برای بزرگسالان فرصتی است تا کار و تعهدات خود را فراموش کنند و به شکلی خلاقانه و بدون هیچ ساختار خاصی در یک اجتماع شرکت داشته باشند. بازی خود را روی تجربیات خاصی متمرکز کنید نه برای رسیدن به هدفی خاص. لازم نیست برای اینکه از بازی لذت ببرید و شاد باشید به نقطه‌ی خاصی برسید. بازی می‌تواند به سادگی جوک گفتن با دوستان و شوخی کردن، پرت کردن توپ در ساحل، شرکت کردن در یک مهمانی یا رفتن به دوچرخه‌سواری با همسرتان باشد. اگر به خودتان اجازه دهید مانند کودکی بازی کنید، می‌توانید در تمام زندگی از فواید سلامت روانی و جسمی آن بهره‌‌مند شوید.
با وجودی که بازی کردن برای رشد کودک مفید است می‌تواند برای تمامی سنین مؤثر باشد. بازی می‌تواند زندگی شما را شاد کند، باعث کاهش استرس شود، یادگیری شما را بهبود بخشد و شما را با دیگران و جهان اطرافتان مرتبط سازد. بازی می‌تواند کار را برای شما خلاقانه‌تر و لذت‌بخش‌تر کند.
شما می‌توانید خودتان بازی کنید یا با حیوانات خانگی. اما برای گرفتن نتایجی بهتر، بازی باید حداقل با یک نفر دیگر باشد، البته جدا از وسایل الکترونیکی.
اوقات فراغت فعال و منفعل
- «اوقات فراغت» فعال
اوقات فراغت فعال با فعالیتهایی که مسلزم صرف انرژی بدنی و فکری است پر می شود. پیاده روی و یوگا از فعالیتهای اوقات فراغت کم انرژی بدنی هستند. در حالیکه فوتبال و مشت زنی از فعالیتهای پر انرژی بدنی محسوب می شوند. . برخی از فعالیتهای اوقات فراغت اصولاً با صرف انرژی بدنی سرو کار ندارند بلکه انرژی فکری زیادی را طلب می کنند. از جمله این فعالیتها می توان از شطرنج یاد کرد.
- «اوقات فراغت» منفعل
اوقات فراغت منفعل فعالیتهایی را شامل می شود که اصولاً هیچ انرژی بدنی یا فکری قابل اهمیتی را صرف نمی کنند . از جمله این فعالیتها می توان از رفتن به سینما، تماشای تلویزیون، گوش کردن موسیقی و رفتن به رستوران و قهوه خانه یاد کرد .
عوامل تأثیر گذار بر انتخاب نحوه پر کردن اوقات فراغت
در انتخاب فعالیتها جهت پر کردن اوقات فراغت عواملی تأثر گذار هستند که ما به برخی از آنها در اینجا اشاره می کنیم:
- محدودیتهای قانونی:
برخی از فعالیتهای اوقات فراغت در بسیاری از کشورها غیر قانونی هستند. ار جمله این فعالیتها می توان از برخی بازیها، برخی از انواع سکس، برخی از انواع رقص یاد کرد. لذا باید به این محدودیتها توجه نمود.
- تفاوتهای جنسیتی:
بدیهی است که نحوه گذاراندن اوقات فراغت زنان با مردان متفاوت است. در تحقیقی که در این رابطه توسط “ماریو رنتو آزودو” و همکاران در برزیل انجام شد این موضوع ثابت شد که مردان در گذراندن اوقات فراغت فعالتر از زنان هستند.
- تفاوتهای سنی:
افراد در سنین مختلف اوقات فراغت خود را بگونه های مختلف می گذارنند. بدیهی است که نحوه گذراندن اوقات فراغت یک نوجوان با یک فرد کهنسال کاملاً با هم تفاوت دارد.
- رشد تکنولوژی:
امروزه رشد تکنولوژی، نحوه گذراندن اوقات فراغت جوامع را بکلی دگرگون ساخته است. رشد تکنولوژیهای کامپیوتر، وسایل سرگرم کننده، اینترنت، ماهواره، ارتباطات، وسایل ارتباط جمعی همه و همه در تغییر نحوه گذراندن اوقات فراغت تأثیر گذار هستند.
- تفاوتهای فرهنگی:
تفاوتهای فرهنگی از جمله عوامل مهم تأثیر گذرا در مورد نحوه گذراندن اوقات فراغت است. به عنوان مثال یکی از فعالیتهایی که برای پر کردن اوقات فراغت توسط ما ایرانیان صورت می گیرد، صله رحم و دید و بازدید است که در اسلام بدان بسیار سفارش شده است. در حالیکه در جوامع غربی بدین فعالیت توجه چندانی نمی شود.
- سبکهای زندگی مختلف:
در جامعه شناسی، سبک زندگی، روش زندگی افراد است. سبک زندگی مجموعه ای مشخص از رفتاری است که شخص در یک زمان و مکان مشخص انجام می دهد. این رفتارها شامل روابط اجتماعی، مصرف، پذیرایی و نحوه لباس پوشیدن می باشد. رفتارها و فعالیتهای سبک زندگی، ترکیبی است از عادات، روشهای قراردادی انجام دادن امور و فعالیتهای مستدل می باشد. بدیهی است که سبک زندگی از ارزشها و اعتقادات ناشی می شود. بدیهی است افراد با سبکهای زندگی مختلف، اوقات فراغت خود را به گونه های مختلف می گذرانند.
- «کا»: «کسب درآمد» و «امورات فردی و خانوادگی»
دو بخش اولی «کارو» یعنی «کسب درآمد » و «امورات فردی و خانوادگی» در مقدار و انتخاب نحوه پر کردن «اوقات فراغت و تفریحات» بسیار تأثیر گذار است.
اصولاً اشخاصی که شغل آنها مورد علاقه شان است. با روحیات و استعدادشان تناسب دارد. کیفیت زندگی کاری آنها هم مطلوب است، کار برای آنها تفریح محسوب می شود و کمتر به «اوقات فراغت و تفریحات» نیاز دارند. اما اشخاصی که شغلشان این نیازها را برطرف نمی سازد، بیشتر به «اوقات فراغت و تفریحات» نیاز دارند. چراکه، کمبودهایی دارند که سعی می کنند آنها را در «اوقات فراغت و تفریحات» جبران نمایند. به عنوان مثال، اشخاصی که شغل پر استرسی دارند، سعی می کنند نوعی «اوقات فراغت و تفریحات» را انتخاب نمایند که برای آنها آرامش ایجاد نماید. اشخاصی که شغل یک نواختی دارند، سعی می کنند نوعی «اوقات فراغت و تفریحات» را انتخاب نمایند که برای آنها تنوع ایجاد نماید. آنهایی که شغل آنها بیشتر فکری است، باید نوعی از «اوقات فراغت و تفریحات» را انتخاب نمایند که با تلاش جسمی همراه باشد. و قس الی هذا .
در مورد «امورات فردی و خانوادگی» نیز باید گفت که اشخاصی که از زندگی شخصی و خانوادگی خود لذت می برند، کمتر به «اوقات فراغت و تفریحات» نیاز دارند. اما به هر حال اشخاص خصوصاً یرای فرزندان کمابیش به «اوقات فراغت و تفریحات» نیاز دارند. گاهی اوقات به علت تنش هایی که در زندگی خانوادگی هست، اشخاص برای برون رفت موقتی از این تنشها به «اوقات فراغت و تفریحات» روی می آورند.
- بودجه
میزان پول در اختیار، در میزان و نحوه پر کردن «اوقات فراغت و تفریحات» موثر است. بدیهی است که هر چقدر پول بیشتری در اختیار باشد، میزان «اوقات فراغت و تفریحات» نیز بیشتر می شود. و انواعی از «اوقات فراغت و تفریحات» انتخاب می شود که هزینه زیادی در بر دارد. مانند سفر به اروپا. اشخاص باید بدانند که «اوقات فراغت و تفریحات» غیر ضروری هنگامی انجام می شود که به میزان کافی، برای «امورات فردی و خانوادگی» هزینه شده است. اضافه بر آن برای «اوقات فراغت و تفریحات» خرج می شود.
- زمان
گاهی اوقات به «اوقات فراغت » ،«اوقات آزاد» نیز اطلاق می شود. یعنی زمانهایی که کار ضروری برای انجام دادن ندارید. حال اگر میزان کارهای «ضروری» شامل شغل و امورات شخصی زیاد باشد، وقت زیادی برای «اوقات فراغت و تفریحات» باقی نمی ماند. اما اگر میزان کارهای «ضروری» در حد محدودی باشند، زمان های زیادی را به «اوقات فراغت و تفریحات» می توان اختصاص داد. هدف از تنظیم «کارو» هم همین است که بگونه ای بخشهای دیگر زندگی را تنظیم نمود که وقت برای «اوقات فراغت و تفریحات» نیز باقی بماند.
